Tang lễ không chỉ là một nghi lễ tiễn đưa người đã khuất mà còn là nét văn hóa đặc trưng của người Việt, thể hiện lòng hiếu kính, sự biết ơn và niềm tin vào cõi vĩnh hằng. Trong đó, nghi thức di quan là một phần vô cùng quan trọng, đánh dấu khoảnh khắc linh cữu rời khỏi nhà để đưa người mất về nơi an nghỉ cuối cùng. Cùng Giang Thọ theo dõi bài viết sau để hiểu lễ di quan là gì, có ý nghĩa ra sao và được tổ chức như thế nào theo từng tôn giáo?
Lễ di quan là gì?
Di quan nghĩa là đưa quan tài ra khỏi nhà để đến nơi an táng hoặc hỏa táng. Nghi lễ này thường được tổ chức long trọng, với sự tham gia của gia đình, người thân, hàng xóm và cộng đồng. Trong nhiều vùng miền, lễ di quan còn gọi là động quan đánh dấu khoảnh khắc linh cữu bắt đầu hành trình cuối cùng.
Không chỉ đơn thuần là hành động đưa tiễn, lễ di quan mang ý nghĩa sâu sắc về mặt tâm linh và cảm xúc. Đây là lúc thân nhân nói lời tiễn biệt sau cùng, được xem là khoảnh khắc nặng tình nhất trong tang lễ, thể hiện lòng hiếu thảo và sự tri ân của con cháu đối với người đã khuất.
Ý nghĩa nghi thức di quan trong văn hóa người Việt
Trong quan niệm của người Việt, người mất không đơn thuần là kết thúc một đời sống, mà là bước vào một hành trình mới trở về với tổ tiên, thần linh hoặc đầu thai kiếp khác. Vì vậy, nghi thức di quan không chỉ là tiễn biệt về mặt thể xác, mà còn mang ý nghĩa tâm linh, giúp linh hồn người mất được thanh thản ra đi.
Lễ di quan cũng là dịp thể hiện sự kết nối giữa người sống và người đã khuất, qua các nghi thức trang nghiêm, lời cầu nguyện, tiếng tụng kinh hay tiếng kèn trống đưa tiễn. Tất cả tạo nên một không gian linh thiêng, đầy xúc cảm và giàu tính nhân văn.
Xem thêm: Nghi thức tang lễ Phật giáo – Ý nghĩa và trình tự thực hiện đầy đủ
Quy trình lễ di quan truyền thống gồm những bước gì?
Một lễ di quan đúng phong tục và trọn vẹn thường trải qua các bước nghi lễ sau, mỗi bước đều mang giá trị tâm linh sâu sắc và cần được chuẩn bị cẩn trọng:
Bước 1: Thông báo thời gian di quan
Gia đình tiến hành thông báo thời gian, địa điểm tổ chức lễ di quan đến họ hàng, bạn bè, hàng xóm và các bên liên quan. Việc này có thể được thực hiện qua cáo phó dán tại nhà, thông báo trên mạng xã hội, phương tiện truyền thông địa phương hoặc gọi điện trực tiếp đến người thân.
Bước 2: Cử hành lễ tiễn biệt tại gia
Trước giờ di quan, gia đình tổ chức lễ tiễn biệt tại nơi quàn linh cữu. Đây là khoảnh khắc thiêng liêng, người thân thắp hương, khấn vái, thể hiện lòng thành và mời gọi tổ tiên, thần linh cùng tiễn đưa người đã khuất. Tùy theo tôn giáo, có thể mời sư thầy (Phật giáo), linh mục (Công giáo) hoặc thầy cúng (tín ngưỡng dân gian) chủ trì lễ nghi cầu siêu, cầu an cho linh hồn người mất.
Bước 3: Nghi thức di chuyển linh cữu
Nghi thức di chuyển linh cữu là phần trung tâm của lễ di quan. Linh cữu được đưa từ nhà ra xe tang hoặc khiêng đi bộ, tùy điều kiện. Đội hình di quan truyền thống thường được sắp xếp theo trình tự sau:
- Người dẫn đầu: Cầm di ảnh và bát nhang.
- Đội nhạc lễ: Thường là kèn, trống hoặc nhạc hiếu, tạo không khí trang nghiêm, xúc động.
- Linh cữu: Được khiêng bởi người thân, bạn bè hoặc đơn vị dịch vụ mai táng chuyên nghiệp.
- Gia quyến: Đi sau linh cữu, mặc tang phục, thành kính đưa tiễn. Từng người đi đúng vị trí theo vai vế trong gia đình để thể hiện đạo lý và nghi lễ.
Bước 4: Nghi lễ tại nơi an táng hoặc hỏa táng
Tại điểm đến, nghĩa trang hoặc trung tâm hỏa táng, lễ an táng hoặc lễ nhập mộ được tổ chức theo tôn giáo và phong tục địa phương:
- Phật giáo: Có thể tụng kinh, niệm Phật, làm lễ cầu siêu trước khi hạ huyệt hoặc đặt bình tro cốt vào tháp.
- Công giáo: Linh mục thực hiện nghi lễ cuối cùng tại nghĩa trang, đọc lời tiễn biệt, rảy nước thánh.
- Tín ngưỡng dân gian: Tiến hành lễ “trình đất”, “gõ cửa mả”, đốt vàng mã, mời thần linh chứng giám.
Nghi thức di quan theo từng tôn giáo ở Việt Nam
Mỗi tôn giáo có cách tổ chức nghi thức di quan riêng, phản ánh niềm tin tâm linh và triết lý sống chết đặc trưng. Dưới đây là những nghi lễ tiêu biểu:
Di quan trong Phật Giáo
Trong Phật Giáo, lễ di quan gắn liền với triết lý luân hồi và giải thoát. Trước giờ di quan, các sư thầy sẽ tụng kinh cầu siêu, hộ niệm giúp linh hồn người mất an lạc. Khi linh cữu được đưa đi, tiếng niệm Phật và trống Bát Nhã vang lên như lời tiễn biệt và dẫn dắt hương linh đi đúng con đường giải thoát.
Di quan trong Công Giáo
Đối với người theo Công Giáo, nghi thức di quan bắt đầu bằng Thánh lễ an táng tại nhà thờ. Linh mục chủ sự cầu nguyện cho linh hồn được yên nghỉ nơi nước Chúa. Sau đó, linh cữu được rước ra nghĩa trang Công Giáo, nơi linh mục thực hiện thêm phần nghi thức chôn cất và ban phép lành lần cuối.
Di quan theo tín ngưỡng dân gian
Ở các gia đình không theo tôn giáo cố định, nghi thức di quan dân gian vẫn được thực hiện theo phong tục truyền thống. Thầy cúng sẽ làm lễ trình với thần linh, thực hiện nghi thức “khai môn” (mở cửa cho linh hồn rời khỏi nhà), hoặc “gõ cửa mả” khi đến nghĩa trang. Một số vùng còn dùng đèn lồng, cờ phướn, tiền vàng mã để tiễn đưa.
Những lưu ý khi tổ chức lễ di quan
Để lễ di quan diễn ra suôn sẻ và đúng phong tục, gia đình cần lưu ý những điều sau:
- Trang phục tang lễ: Người đưa tiễn cần mặc áo tang trắng, quấn khăn xô hoặc khăn tang đúng vai vế. Tránh mặc đồ rực rỡ hoặc quá lộng lẫy.
- Hành xử khi di quan: Không cười đùa, nói lớn hoặc tỏ ra thiếu trang nghiêm trong suốt quá trình. Khi đi trong đoàn, cần giữ trật tự và thành kính.
- Điều kiêng kỵ: Tuyệt đối tránh làm rơi quan tài, quay đầu xe tang giữa đường, hoặc để người khác chen giữa linh cữu và người thân. Với trẻ nhỏ, nên hạn chế cho tham gia đoàn đưa tang nếu không cần thiết.
- Chuẩn bị hậu cần: Cần có người phụ trách xe tang, người điều phối lộ trình, giữ trật tự giao thông và đảm bảo an toàn cho đoàn đưa tiễn.
Trong hành trình tiễn đưa người thân về nơi an nghỉ cuối cùng, nghi thức lễ di quan không chỉ là thủ tục truyền thống mà còn là biểu hiện đậm nét của văn hóa, đạo lý và tâm linh. Việc tổ chức lễ di quan chu đáo, đúng phong tục không chỉ giúp linh hồn người đã khuất thanh thản mà còn thể hiện sự hiếu lễ, lòng tri ân sâu sắc của con cháu.
Nếu gia đình chưa quen tổ chức, có thể tìm đến các đơn vị tổ chức tang lễ chuyên nghiệp, để đảm bảo nghi lễ diễn ra đúng chuẩn, trọn vẹn và thể hiện được đầy đủ giá trị truyền thống.
